تشنج چیست؟ علائم، علل و راه‌های درمان
تشنج، یک مشکلی است که همه ما ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم با آن مواجه شویم. فرض کنید در حال قدم زدن در خیابان هستید و یک نفر روی زمین افتاده و شروع به لرزیدن می‌کند. در این موقعیت، باید آرام باشیم و عملکردمان را از دست ندهیم. او نیاز به کمک فوری ما دارد. بنابراین، مهم است که بدانیم تشنج چیست و چگونه باید از افرادی که با آن مواجه می‌شوند، محافظت کنیم تا هیچ آسیب جدی‌تری به آنها وارد نشود.
تشنج، یک تغییر ناگهانی در انتقال پیام‌های عصبی توسط سلول‌های عصبی (نورون‌ها) است که منجر به اختلال الکتریکی دوره‌ای و غیرقابل کنترل در مغز می‌شود. در این حالت، سطح هوشیاری فرد به طور قابل مشاهده‌ای کاهش می‌یابد، عضلات سفت می‌شوند و اسپاسم عضلانی به وجود می‌آید که باعث حرکات لرزشی و نامنظمی می‌شود که تقریباً یک الی دو دقیقه طول می‌کشد. به طور کلی، این بیماری یک اختلال مغزی است که فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و فرد نمی‌تواند آن را کنترل کند.
تشنج عصبی چیست؟
تشنج عصبی زمانی اتفاق می افتد که فعالیت الکتریکی مغز به طور غیرطبیعی شود. این امر می تواند باعث طیف وسیعی از علائم از جمله لرزش، از دست دادن هوشیاری و تغییرات رفتاری شود.
تشنج می تواند ناشی از تعدادی از چیزها از جمله صرع، سکته مغزی، ضربه مغزی و عفونت باشد. همچنین می تواند ناشی از عوامل متابولیکی مانند کمبود قند خون یا عدم تعادل الکترولیت باشد.
در برخی موارد، علت تشنج ناشناخته است. این را تشنج ایدیوپاتیک می نامند.
انواع مختلفی از تشنج وجود دارد که به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
- تشنج کانونی: این نوع تشنج فقط بر یک قسمت از مغز تأثیر می گذارد. آنها ممکن است باعث لرزش یا ضعف عضلانی در یک طرف بدن، مشکلات حسی یا تغییرات بینایی یا شنوایی شوند.
- تشنج ژنرالیزه: این نوع تشنج بر کل مغز تأثیر می گذارد. آنها می توانند باعث از دست دادن هوشیاری، لرزش در سراسر بدن و تغییرات در عملکرد روده یا مثانه شوند.
علل بروز تشنج
تشنج می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. برخی از شرایط که ممکن است باعث بروز تشنج شوند عبارتند از:
- تب (تشنج همراه با تب): این نوع تشنج معمولاً در کودکان و نوزادان رخ می‌دهد و ممکن است دمای بدن ناگهانی افزایش یابد.
- صرع: صرع یک بیماری عصبی مزمن است که باعث بروز تشنج‌های عود کننده می‌شود. انواع مختلفی از صرع وجود دارند.
علاوه بر این، برخی شرایط دیگر نیز می‌توانند باعث بروز تشنج شوند، از جمله:
- تومور مغزی- آریتمی قلبی (اختلالات ریتم قلب)
- اکلامپسی (اختلال فشار خون در دوران بارداری)
- هایپوگلایسمی (افت قند خون)
- هاری (اختلال نفسی)
- افت ناگهانی فشار خون- تتانی (اختلالات حرکتی)
- اورمی (تجمع مایع در بدن)
- سکته مغزی
- عفونت مغز یا نخاع- مشکلات قلبی
همچنین، مصرف برخی داروها، الکل و مواد مخدر نیز می‌توانند منجر به تشنج شوند.
لازم به ذکر است که تشنجی که با تب همراه است، احتمال ابتلا به صرع را افزایش نمی‌دهد. همچنین، هرگونه تشنج یا صرع همراه با تشنج نیاز به ارزیابی و درمان توسط پزشک دارد.
بیشتر بخوانید :بهترین دکتر عروق مغزی در تهران
علائم تشنج
- فقدان هوشیاری یا کاهش سطح هوشیاری: فرد ممکن است از دست دادن هوشیاری رنج ببرد و سطح آگاهی واکنش‌هایش کاهش یابد.
- سفید شدن چشم‌ها: در حین تشنج، چشمان فرد ممکن است سفید شده و نشانه‌ای از عدم توجه به محیط باشد.
- تغییر در رنگ صورت: رنگ پوست صورت ممکن است به رنگ قرمز یا آبی تغییر کند. این تغییرات رنگ می‌تواند نشانه‌ای از عدم عملکرد صحیح قلب و ریه‌ها باشد.
- تغییر در الگوی تنفس: تنفس فرد ممکن است تغییر کند و مشکلی در الگوی تنفسی ظاهر شود. به عنوان مثال، تنفس سریع و عمیق یا توقف تنفس موقت.
- قفل شدن عضلات: در حین تشنج، عضلات ممکن است سفت و قفل شود و حرکت کردن آنها امکان‌پذیر نباشد.
- حرکات جهشی: فرد ممکن است حرکات ناخواسته و جهشی در بازوها، پاها، بدن و یا سر داشته باشد.
- عدم قابلیت کنترل حرکات: فرد در حین تشنج، قادر به کنترل حرکات خود نیست و حرکاتش ناشی از عملکرد ناهنجار مغز است.
- عدم پاسخگویی به تحریکات خارجی: در حین تشنج، فرد معمولاً قادر به پاسخگویی به تحریکات خارجی نیست و ممکن است برخی از حس‌ها را دریافت نکند.
این علائم معمولا از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشند. البته گاهی مواقع ممکن است طولانی‌تر نیز باشند. کودکان ممکن است پس از تشنج تب‌دار پرخاشگر شوند. برخی دیگر از آنها نیز ممکن است به خواب عمیق بروند که یک ساعت یا بیشتر طول خواهد کشید.
بیشتر بخوانید : خونریزی مغزی در کودکان
چگونه تشنج تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص تشنج، پزشک از تاریخچه پزشکی بیمار و علائم دیگر استفاده می کند. همچنین انجام آزمایش‌های مختلفی کمک می کند تا تشنج تشخیص داده شود. این آزمایش‌ها عبارتند از:
- آزمایش خون و ادرار: بررسی عفونت و وجود مواد سمی در بدن می تواند به پزشک کمک کند تا علل محتمل تشنج را تشخیص دهد.
- نوار مغز (EEG): این آزمایش برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز استفاده می شود. الگوهای غیرطبیعی فعالیت الکتریکی مغز ممکن است نشانگر تشنج باشند.
- آزمایش‌های تصویربرداری: استفاده از تکنیک های تصویربرداری نظیر MRI و CT اسکن مغز، به پزشک کمک می کند تا تغییراتی در ساختار مغز را تشخیص دهد که ممکن است با تشنج مرتبط باشد.
ترکیب این آزمایش‌ها و نتایج تحلیل آنها به پزشک کمک می کند تا تشنج را تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب را تعیین کند. بنابراین، برای تشخیص دقیق تشنج، لازم است که به پزشک مراجعه کنید و تمامی آزمایش‌ها و مطالعات مورد نیاز را انجام دهید.
درمان تشنج چیست؟
درمان تشنج بستگی به نوع و شدت تشنج، علت احتمالی آن و وضعیت عمومی بیمار دارد. درمان تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروها: استفاده از داروهای ضدتشنج می تواند به کنترل تشنج و کاهش فراوانی آنها کمک کند. نوع دارو و دوز آن بستگی به نوع تشنج و وضعیت بیمار دارد. در بعضی موارد، ممکن است بیمار نیاز به مصرف مداوم داروها داشته باشد.
- رژیم غذایی خاص: برخی بیماران به رژیم غذایی خاصی نیاز دارند تا تشنج را کنترل کنند. مثلاً رژیم کتوژنیک که به مصرف بالای چربی و پایین آربوهیدرات متکی است، برای برخی بیماران موثر است.
- جراحی: در برخی موارد، جراحی می تواند به کنترل تشنج کمک کند. این شامل برداشتن تومورها، لیزر درمانی و جراحی استریوتاکتیک می باشد.
- درمان فیزیکی: برخی بیماران با استفاده از تکنیک های مختلف فیزیوتراپی، ماساژ و تمرینات ورزشی می توانند تشنج را کنترل کنند.
- مداخلات روانشناختی: ممکن است افراد با تشنج به کمک تراپی روانشناختی یا مشاوره روانی بتوانند مدیریت استرس و عوامل روانی مرتبط با تشنج را بهبود بخشند.
مهم است که برای درمان تشنج، بهترین روش را با پزشک خود مشاوره کنید زیرا درمان بستگی به وضعیت و نیازهای شما دارد. همچنین، برخی تغییرات در سبک زندگی مانند خواب کافی، رژیم غذایی متعادل و کاهش استرس نیز می تواند به بهبود کنترل تشنج کمک کند
بیشتر بخوانید : لخته خون در مغز
در برخورد با فرد دچار تشنج چه باید کرد؟
در برخورد با فرد دچار تشنج، می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- حفظ ایمنی: اولین اقدام باید حفظ ایمنی فرد باشد. مطمئن شوید که امکان افتادن او یا برخوردش با اشیا وجود ندارد.
- ساخت فضای اطراف: اطمینان حاصل کنید که فضای اطراف بیمار خالی از اشیاء تیز و تیغه‌ای است.
- قرار دادن بیمار در موقعیت مناسب: بهتر است فرد را در حالت نشسته یا دراز بر روی یک سطح صاف و پایدار قرار دهید.
- همراهی و نظارت: در طول تشنج، با بیمار همراهی کنید و از وجود شیبدهی و راهروهای بسته اجتناب کنید.
- لمس نکردن و محدود کردن حرکات: سعی کنید بیمار را در طول تشنج لمس نکنید و حرکات او را محدود نکنید. این کار می تواند آسیب جدی به فرد وارد کند.
- جلوگیری از خفگی: اگر بیمار دچار خفگی است، بدون تردید اطمینان حاصل کنید که مسیر تنفسی او آزاد است و کمک حرفه‌ای از اورژانس را درخواست کنید.
- زمان بررسی و ثبت: زمان شروع و پایان تشنج را ثبت کنید، همچنین به هر نکته یا علائمی که ممکن است بیمار داشته باشد توجه کنید. این اطلاعات می تواند به پزشک در تشخیص و درمان بیمار کمک کند.
- تماس با اورژانس: در صورتی که تشنج طولانی است یا بیمار در اثر تشنج آسیب می بیند، فوراً با خدمات اورژانس تماس بگیرید.
مهم است که در هنگام برخورد با فرد دچار متشنج آرام باشید و بستگی به شدت و مدت تشنج، اقدامات مناسب را انجام دهید. همچنین، پس از تشنج، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا علت و مدیریت تشنج را بررسی کنید.
بیشتر بخوانید : درمان سرگیجه
تشنج چقدر طول می کشد؟
مدت زمان تشنج می تواند از چند ثانیه تا چند دقیقه متغیر باشد.
- تشنج های کوتاه مدت که به آنها تشنج گذرا نیز می گویند، معمولاً کمتر از یک دقیقه طول می کشند. این نوع تشنج ممکن است باعث از دست دادن هوشیاری یا هیچ علامتی نشود.
- تشنج های طولانی مدت که به آنها تشنج پایدار نیز می گویند، بیش از یک دقیقه طول می کشند. این نوع تشنج می تواند باعث از دست دادن هوشیاری، لرزش در سراسر بدن و تغییرات در عملکرد روده یا مثانه شود.
در برخی موارد، ممکن است فردی بیش از یک تشنج را پشت سر هم تجربه کند که به آن وضعیت صرعی یا تشنج خوشه ای می گویند. این وضعیت می تواند خطرناک باشد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
عوامل متعددی می توانند بر مدت زمان تشنج تأثیر بگذارند، از جمله:
- نوع تشنج: برخی از انواع تشنج به طور طبیعی از انواع دیگر کوتاه تر یا طولانی تر هستند.
- محل تشنج در مغز: تشنج هایی که در قسمت های خاصی از مغز شروع می شوند، ممکن است بیشتر از تشنج هایی که در قسمت های دیگر شروع می شوند، طول بکشند.
- علت تشنج: تشنج هایی که ناشی از صرع هستند، تمایل دارند کوتاه تر از تشنج هایی باشند که ناشی از سکته مغزی یا ضربه مغزی هستند.
- سن فرد: تشنج در کودکان خردسال به طور کلی کوتاه تر از تشنج در بزرگسالان است.
تفاوت تشنج و صرع چیست؟
تشنج و صرع اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند، اما در واقع دو اصطلاح مجزا با معانی متفاوت هستند.
تشنج یک فعالیت غیرطبیعی الکتریکی در مغز است که می تواند باعث تغییرات در رفتار، آگاهی و عملکرد بدن شود. تشنج می تواند ناشی از طیف گسترده ای از شرایط باشد، از جمله صرع، آسیب مغزی، سکته مغزی، عفونت و تب بالا.
صرع یک بیماری مزمن مغزی است که باعث تشنج مکرر می شود. هیچ درمانی برای صرع وجود ندارد، اما داروها و درمان های دیگر می تواند به کنترل تشنج و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری کمک کند.
به طور خلاصه، می توان گفت:
- تشنج یک رویداد واحد است، در حالی که صرع یک بیماری مزمن است.
- تشنج می تواند ناشی از طیف گسترده ای از شرایط باشد، در حالی که صرع فقط به دلیل فعالیت غیرطبیعی الکتریکی در مغز ایجاد می شود.
- هیچ درمانی برای تشنج وجود ندارد، اما درمان های موثری برای صرع وجود دارد.
در اینجا چند نکته اضافی وجود دارد:
- همه کسانی که تشنج را تجربه می کنند، صرع ندارند.
- برخی از افراد فقط یک بار تشنج را تجربه می کنند و هرگز دوباره دچار آن نمی شوند.
- افراد مبتلا به صرع ممکن است انواع مختلفی از تشنج را تجربه کنند.
- تشنج می تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در کودکان و نوجوانان شایع است.
