افزایش فشار مغزی: علائم، تشخیص و راههای کاهش آن
تصور کنید مغز شما یک بادکنک پر از هواست که درون یک جعبه کوچک قرار دارد. حالا تصور کنید این بادکنک شروع به باد شدن کند. چه اتفاقی میافتد؟ درست است، فشار داخل جعبه افزایش مییابد و ممکن است به جعبه آسیب برساند. افزایش فشار مغزی هم دقیقا همین اتفاق است. زمانی که فشار داخل جمجمه افزایش پیدا کند، میتواند به بافت مغز آسیب برساند و عوارض جدی ایجاد کند. در این مقاله، به بررسی علل، علائم و روشهای درمان افزایش فشار مغزی میپردازیم.
فشار مغزی چیست؟
فشار مغزی یا فشار داخل جمجمه ای به حالتی گفته میشود که فشار درون جمجمه افزایش مییابد. جمجمه یک محفظه استخوانی است که مغز، خون و مایع مغزی نخاعی را در خود جای داده است. هرگونه افزایش در حجم هر یک از این اجزا، میتواند باعث افزایش فشار درون جمجمه شود.
دلایل افزایش فشار مغزی
دلایل اصلی افزایش فشار مغزی عبارتند از:
تومورهای مغزی: تومورها فضای داخل جمجمه را اشغال کرده و باعث افزایش فشار میشوند.
خونریزی مغزی: خونریزی داخل جمجمه باعث افزایش حجم مایع درون جمجمه میشود.
عفونتهای مغزی: عفونتهایی مانند مننژیت باعث التهاب و تورم بافت مغز و افزایش فشار میشوند.
آسیبهای سر: ضربه به سر میتواند باعث تورم مغز و افزایش فشار شود.
آبسههای مغزی: تجمع چرک در مغز نیز میتواند باعث افزایش فشار شود.
مشکلات در گردش مایع مغزی نخاعی: اختلال در تولید، جریان یا جذب مایع مغزی نخاعی میتواند باعث افزایش فشار شود.
التهاب مغز: برخی بیماریهای خود ایمنی یا عفونتها میتوانند باعث التهاب مغز و افزایش فشار شوند.
تغییرات ساختاری مغز: برخی ناهنجاریهای مادرزادی یا تغییرات مرتبط با سن میتوانند به افزایش فشار منجر شوند.
علائم فشار بالا مغزی
علائم فشار بالای مغزی میتوانند بسیار متنوع باشند و بسته به شدت و علت افزایش فشار، متفاوت باشند. برخی از علائم شایع عبارتند از:
سردرد شدید: معمولا بدترین سردردی است که فرد تاکنون تجربه کرده است. این سردرد اغلب با تغییر وضعیت بدن بدتر میشود.
تهوع و استفراغ: به خصوص صبحها و پس از تغییر وضعیت بدن.
تاری دید یا دوبینی: به دلیل افزایش فشار روی عصب بینایی.
حساسیت به نور و صدا:
اختلالات بینایی: مانند دیدن هاله اطراف اشیا.
اختلالات حسی: مانند بیحسی یا گزگز در اندامها.
تغییرات شخصیتی: مانند تحریکپذیری، خواب آلودگی یا گیجی.
تشنج: در موارد شدید.
کاهش سطح هوشیاری: از گیجی خفیف تا کما.
آیا فشار بالا مغزی قابل پیشگیری است؟
فشار بالای مغزی یا افزایش فشار داخل جمجمه، حالتی است که دلایل مختلفی دارد. برخی از این دلایل مانند تومورهای مغزی یا ناهنجاریهای مادرزادی، قابل پیشبینی نیستند. اما برای بسیاری از دلایل دیگر، میتوان با اتخاذ برخی اقدامات پیشگیرانه، خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد.
راههای پیشگیری از افزایش فشار مغزی
کنترل بیماریهای زمینهای: بیماریهایی مانند فشار خون بالا، دیابت و بیماریهای قلبی میتوانند خطر افزایش فشار مغزی را افزایش دهند. با کنترل این بیماریها میتوان از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد.
رعایت سبک زندگی سالم: تغذیه سالم، ورزش منظم، پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، همگی میتوانند به کاهش خطر بیماریهای قلبی و عروقی و در نتیجه کاهش خطر افزایش فشار مغزی کمک کنند.
جلوگیری از آسیبهای سر: استفاده از کلاه ایمنی در هنگام فعالیتهای پرخطر مانند دوچرخهسواری، موتورسواری و ورزشهای رزمی میتواند از آسیبهای مغزی و افزایش فشار داخل جمجمه جلوگیری کند.
مراجعه منظم به پزشک: انجام معاینات پزشکی منظم و پیگیری بیماریهای زمینهای میتواند به تشخیص زودهنگام مشکلات و جلوگیری از عوارض جدی کمک کند.
عوامل غیر قابل پیشگیری
برخی از علل افزایش فشار مغزی مانند تومورهای مغزی، عفونتهای مغزی و برخی بیماریهای خود ایمنی، خارج از کنترل فرد هستند و ممکن است به دلایل ژنتیکی یا عوامل محیطی رخ دهند.
راههای تشخیص فشار مغزی چیست؟
تشخیص فشار مغزی به دلیل اهمیت بالای آن و عوارض احتمالی، بسیار حائز اهمیت است. پزشک برای تشخیص این بیماری از روشهای مختلفی استفاده میکند که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
معاینه فیزیکی: پزشک با بررسی علائمی مانند سردرد، تهوع، استفراغ، اختلالات بینایی، اختلالات حسی و سطح هوشیاری، به وجود مشکل در مغز مشکوک میشود. همچنین، بررسی رفلکسهای مختلف بدن مانند رفلکس زانو، رفلکس تاندون آشیل و رفلکس مردمک چشم میتواند به تشخیص مشکلات عصبی کمک کند.
آزمایشهای تصویربرداری:
سی تی اسکن: این آزمایش تصاویری از مغز تهیه میکند و به پزشک امکان میدهد تا تومورها، خونریزیها، عفونتها و سایر تغییرات ساختاری مغز را مشاهده کند.
ام آر آی: این آزمایش تصاویر دقیقتری از مغز ارائه میدهد و به پزشک امکان میدهد تا بافت نرم مغز، رگهای خونی و مایع مغزی نخاعی را بهتر بررسی کند.
آزمایشهای دیگر:
لومبار پونکچر: در این آزمایش، نمونهای از مایع مغزی نخاعی از ستون فقرات گرفته میشود. این مایع برای بررسی وجود عفونت، خون و سایر تغییرات شیمیایی مورد آزمایش قرار میگیرد.
الکتروانسفالوگرافی (EEG): این آزمایش فعالیت الکتریکی مغز را ثبت میکند و میتواند به تشخیص تشنج و سایر اختلالات مغزی کمک کند.
آنژیوگرافی: این آزمایش برای بررسی رگهای خونی مغز استفاده میشود و میتواند به تشخیص خونریزی و انسداد رگها کمک کند.
بسته به علائم بیمار و مشکوک شدن پزشک به بیماریهای خاص، ممکن است آزمایشهای دیگری نیز انجام شود مانند:
آزمایش خون: برای بررسی وجود عفونت، التهاب و اختلالات خونی.
آزمایش ادرار: برای بررسی وجود عفونت و سایر اختلالات.
راههای پایین آوردن فشار مغز چیست؟
دارودرمانی
داروهای کاهش دهنده تورم مغز (کورتیکوستروئیدها): این داروها به کاهش تورم مغز و در نتیجه کاهش فشار کمک میکنند.
داروهای ادرارآور: این داروها به کاهش مقدار مایع مغزی نخاعی کمک میکنند.
داروهای ضد تشنج: در صورت وجود تشنج، داروهای ضد تشنج تجویز میشود.
جراحی
برداشتن تومور: اگر تومور مغزی علت افزایش فشار باشد، برداشتن آن میتواند به کاهش فشار کمک کند.
تخلیه مایع مغزی نخاعی: در برخی موارد، ممکن است با قرار دادن یک لوله، مایع مغزی نخاعی اضافی تخلیه شود.
ایجاد مسیر برای جریان بهتر مایع مغزی نخاعی: در برخی موارد، ممکن است با انجام جراحی، مسیر جریان مایع مغزی نخاعی باز شود.
اگر عفونت علت افزایش فشار باشد، با استفاده از آنتیبیوتیکها درمان میشود.در صورت بالا بودن فشار خون، کنترل آن میتواند به کاهش فشار مغزی کمک کند.
علاوه بر درمانهای پزشکی، برخی اقدامات کلی میتوانند به کاهش فشار مغز کمک کنند:
استراحت کافی: استراحت کافی به بدن کمک میکند تا انرژی خود را بازیابد و با التهاب مقابله کند.
رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای سبک و مغذی، به ویژه میوهها و سبزیجات، میتواند به کاهش تورم و بهبود عملکرد کلی بدن کمک کند.
اجتناب از فعالیتهای سنگین: تا زمانی که پزشک اجازه ندهد، از انجام فعالیتهای سنگین و ورزشهای شدید خودداری کنید.